ادوارد هاپر

در سال 1906 هاپر در بیست و چهار سالگی به پاریس رفت و اشعار بودلر را کشف کرد, که تا پایان عمر به مرور و بلند ‏خواندن آن‌ها ادامه داد. جذب شدن او به بودلر قابل درک اس: علاقه‌ی مشترکی به انزواجویی وجود داشت, در زندگی شهری, ‏در مدرنیته, در آرامش شب و مکان‌هایی بین راه. ‏هاپر در سال 1925 نخستین اتومبیلش را خرید, یک دوج دست دوم, و از خانه‌اش در نیویورک به نیومکزیکو راند و از آن پس ‏هر سال چند ماهی را در جاده گذراند. و در طول راه طراحی و نقاشی کرد, در اتاق مسافرخانه‌های میان راه, در پشت اتومبیل‌ها, ‏در بیرون ناهارخانه‌های کنار جاده. بین سال‌های 1941 و 1955 پنج بار سراسر آمریکا را پیمود. در متل‌های بست وسترن, ‏کلبه‌های دل هیون, مسافرخانه‌های آلاموپلازا و تاپ‌بلو اقامت گزید. بی‌اختیار در طول جاده به علامت‌های اتاق خالی, تلویزیون و ‏حمام, نئونی جلب می‌شد, به تشک‌های نازک و ملافه‌های آهارخورده, پنجره‌های بزرگی که به پارکینگ گشوده می‌شدند یا ‏تکه‌چمن‌های کوتاه‌شده‌ی مقابل آن‌ها, به مسافرهای مرموزی که دیروقت شب می‌رسیدند و صبح سحر راه می‌افتادند, به بروشور ‏جذابیت‌های گردشگری محلی روی پیشخوان‌های پذیرش و چهارچرخه‌های مملو از ملافه و غیره که در راهروها پارک شده بود. ‏هاپر برای غذا خوردن در ناهارخانه‌های میان راه توقف می‌کرد, در قهوه‌خانه‌های درایو این، هات شاپس مایتی مو یا استیک ان ‏شیکز یا داگ ان سادز... و باکش را در پمپ‌بنزین‌هایی که علامت موبایل یا استاندارد اویل, گالف و بلو سانوکو داشتند پر ‏می‌کرد.‏هاپر در این منظره‌های گمنام و اغلب پرت و دورافتاده، تغزل می‌یافت: شعر متل‌ها، شعر رستوران‌های کوچک کنار جاده... ‏نقاشی‌هایش به گونه‌ای پنج نوع مکان متفاوت را مشخص می‌کنند: هتل‌ها, جاده‌ها و پمپ بنزین‌ها، کافه تریاها و ناهارخانه‌ها، ‏مناظری از قطارها و مناظر داخل قطارها...‏تنهایی و انزوا موضوع غالب است. به نظر می‌رسد شخصیت‌های هاپر از خانه و کاشانه‌اشان دور افتاده‌اند؛ تنها نشسته یا ‏ایستاده‌اند، لبه‌ی تختی در هتلی نشسته‌اند و نامه‌ای می‌خوانند یا جلوی پیشخوان نوشخانه‌ای گیلاسی می‌زنند، از پنجره‌ی قطار در ‏حال حرکتی به بیرون خیره شده‌اند یا در ورودی هتلی کتابی می‌خوانند. حالت چهره‌های‌شان آسیب‌پذیر و درونگرا است. گویی ‏همان لحظه کسی را ترک کرده‌اند یا کسی آن‌ها را ترک گفته؛ در جست‌وجوی کار، عشق یا هم‌صحبت‌اند. رها شده در ‏مکان‌های میان راه. اغلب شب است و از پنجره تاریکی و خطر جاده‌ای بی‌انتها یا شهری غریب تهدید می‌کند.‏هنر سیر و سفر/ آلن دو باتن/ گلی امامی/ انتشارات نیلوفر/ ص 61 تا ص63‏

سفر به جی - 3

غروب. به جنب و جوش افتادن کوچه‌های سنگفرش جلفا. ظهر و عصر کوچه‌پس‌کوچه‌ها خلوت بودند. روشن شدن یکی یکی ‏چراغ کافه‌ها و حسی عجیب از یک شهر اروپایی با هوای بهاری یک شهر کویری در دل زمستانی گرم. میدان مرکزی جفا پر بود ‏از توریست‌هایی که 3-4 نفری روی نیمکت یا سکوی وسط میدان نشسته‌ بودند و با هم اختلاط می‌کردند. خانم‌های موطلایی و ‏پسرهای چشم‌آبی خارجی و ما که از کنار کافه‌ها و ماشین‌های پارک شده می‌گذشتیم. ‏ پشت‌نوشته‌ی پاترولی که کنار کلیسای وانک پارک شده من را خنداند:‏‎ YOU CAN GO FAST I CAN GO EVERY WHERE‏. ‏می‌توانست آن وسط یک ‏BUT‏ مغرورانه هم بگذارد. ولی نگذاشته بود و ازین چشم‌پوشی هوشمندانه خوشم آمد. بوی کافه‌ها و ‏شربتخانه‌ای که چشم‌مان را گرفت. رفتیم نشستیم. پنجره‌ی کافه رو به ساختمانی با نمای آجری بود و خورشید روی دیوار ‏آجری‌اش در کار غروب بود. ‏ حرف زدیم. از گذشته حرف زدیم. از روزهایی که گذشته بود. از اشتباهاتی که کردیم. از آدم‌هایی که بودیم. ازین که شب را ‏باید کجا بمانم؟ ازین‌که چرا کافه‌های جلفا حس‌شان خوب است؟ ازین‌که این کافه‌ها بوی ادا و اطوارهای کافه‌های تهران را ‏نمی‌دهند و آدم‌ها اغراق‌شده نیستند. نرم‌اند. خودشان‌اند و مثل کافه‌های تهران جزئی اضافه‌شده به محله نیستند. بوده‌اند. ‏هستند. خواهند بود. یکهو دیدیم مزه مزه کردن چای‌مان یک ساعت تمام طول کشیده... وقت به سرعت می‌گذشت.‏ راه افتادیم سمت زاینده‌رود. شب شده بود و من کمی خسته‌ بودم و فرصتی برای یک پیاده‌روی طولانی در حاشیه‌ی رود نبود. با ‏دیدن زاینده‌رود بی‌درنگ یاد کتاب گاوخونی جعفر مدرس صادقی افتادم. دقیقا یاد پدر راوی داستان. همان بابایی که روزگاری ‏بهترین خیاط شهر بود و غرغرهای زنش را تحمل می‌کرد و هیچ نمی‌گفت و فقط به یک چیز در زندگی‌اش ایمان داشت: این که ‏هر روز صبح،‌ ساکش را بردارد و به بهانه‌ی حمام بیاید لب زاینده‌رود و آب‌تنی کند. تابستان و بهار و پاییز و زمستان. صبح زود ‏بیاید لب زاینده‌رود و آب‌تنی کند. چه هوا گرم باشد و چه یخ‌بندان باشد... با او به شدت هم‌ذات‌پنداری کرده بودم. آن شخصیت ‏فوق‌العاده بود. بعضی آدم‌ها همین‌جوری‌اند. چیز زیادی از زندگی نمی‌خواهند. پول نمی‌خواهند. شهرت نمی‌خواهند. دوست ‏ندارند برای چیزی حرص بزنند. همه چیز را تحمل می‌کنند. فقط چند تا چیز کوچک دارند که باید با ایمانی راسخ انجامش بدهند. ‏مثلا این که هر روز صبح بروند زاینده‌رود و تحت هر شرایطی آب‌تنی کنند. همین و بس... زاینده‌رودی که می‌دیدم زاینده‌رود ‏کتاب گاوخونی نبود.  کم آب بود. ولی وقتی آن عرض از رودخانه را حالا هر چند خشک می‌بینی یاد کتاب‌هایی که در ‏موردش خوانده‌ای می‌افتی...‏ باید جایی برای شب ماندن پیدا می‌کردم. سوییت‌ها گران‌ بودند. هتل‌ها هم زیر 80 هزار تومان نبودند. صحرا لیست ‏مسافرخانه‌ها را برایم یافته بود. مسافرخانه‌های خیابان شهید بهشتی و حول و حوش محله‌ی لنبان در جاهای خوش‌نام‌تری از ‏شهر واقع‌ بودند. خیابان بهشتی پر بود از مغازه‌های لوازم یدکی و گاراژها. مهمان‌پذیر حقیقت شبی 30 هزار تومان می‌گرفت. ‏اتاقش بخاری گازی داشت. مهمان‌پذیر بالاتر از آن هم شبی 35 هزار تومان بود و تر و تمیزتر. کمی بالاتر رفتم. مهمان‌پذیر ‏جهان کنار مادی محله‌ی لنبا تر و تمیز بود. شوفاژ داشت و احتمال خفه شدن در آن صفر بود! 25 هزار تومان سلفیدم و اتاق ‏‏3تخته را اجاره کردم. همسایه‌ بغلی‌ام 2 تا خوزستانی پر سر و صدا بودند. آواز عربی می‌خواندند و خوش‌ بودند. مادی محله‌ی ‏لنبان پایین پنجره‌ی اتاقم بود. نگاهش کردم. خشک و بی‌آب بود. یک لحظه احساس تنهایی کردم. ولی خسته‌ بودم و خوابم ‏گرفت. فردایش روز پرباری در انتظارم بود و تنهایی ام موقت بود!

املت حسن (منجیل - طارم - زنجان- 4)

سخت می‌گرفتند. هماهنگ نمی‌شدیم. 8نفر بودیم و هر کس چیزی می‌گفت و به یک نتیجه‌ی مشترک رسیدن فرآیندی شده بود. به‌شان گفته بودم که با خودتان لباس گرم بیاورید، شاید شب را در کوی و برزن صبح کنیم. یعنی خب دوست داشتم که شب را در کوی و برزن به سر بریم. دوست داشتم آتش روشن کنیم و دور آتش بنشنیم. طارم سرزمین آتش بوده. آتشکده‌های کوچک زیادی از روزگار باستان در این سرزمین به جا مانده. دوست داشتم بزنم تو خط آتش. گرما. زردی تو از من سرخی من از تو... اگر هم خطرناک بود نهایت دلم می‌خاست برویم مهمانِ خانه‌های روستایی شویم...  ولی نشد. گفتند شب را برویم زنجان. آمدیم زنجان. گفتیم پارک دارد. چادر مسافرتی هم داریم. می‌توانیم شب را زیر آسمان پرستاره‌ی زنجان بیدار بمانیم. گفتند نه. حتمن باید زیر سقف بخابیم. گشتیم دنبال مسافرخانه. پول هتل نداشتیم. میدان آزادی مرکز شهر زنجان است. دور و بر میدان چند تا مسافرخانه است. مسافرخانه‌ی نمونه بداخلاق بود. برای 8نفر 80هزار تومان می‌خاست بگیرد و وقتی ازش خاستیم که اتاق‌هایش را ببینیم نگذاشت. صاحبش پسر جوان ترکی بود که روی صندلی‌اش یک پوست پشمی گوسفند پهن کرده بود. بداخلاق بود. مسافرخانه‌ی حافظ می‌خاست ازمان 160هزار  تومان بگیرد. فرقش این بود که دستشویی‌اش توی راهرو نبود و برای اتاقش هم دستشویی داشت. به خاطر یک شب دستشویی دو برابر داشت حساب می‌کرد. مسافرخانه‌ی فردوسی و خیام هم توی خیابان بودند. جفت‌شان را رفتیم. آقای مسافرخانه‌ی فردوسی گفت برای 8نفر 45هزار تومان. ترک بود. ولی از آن ترک‌های متعصب نبود. نگاه به فارسی حرف زدن من نکرد. حسن هم که آمد و باهاش ترکی حرف زد از 45هزار تومانش پایین نیامد. همراه با حسن و محمدرضا کمی دیکتاتوری به خرج دادیم و گفتیم همین. ارزان‌تر هم بود. مسافرخانه‌ها با هم زیاد فرقی ندارند. همه‌شان یک تخت جیر جیری دارند با ملافه‌های سفید که تار موی طلایی و بلند یک زن جزء جدانشدنی تخت‌شان است. قیمت‌شان به مرام صاحب مسافرخانه بستگی دارد. همه چیز بر پایه‌ی مرام است. نباید سخت گرفت.  مصیبت بعدی شام بود. یکی می‌گفت برویم رستوران. یکی می‌گفت من املت نمی‌خورم. یکی می‌گفت ژامبون. یکی می‌گفت من کلاب می‌خاهم. دقایق زیادی صرف این شد که بابا بچه تهرانی بازی درنیاورید. رستوران از کجایمان دربیاوریم توی شهر غریب آن هم این موقع شب؟! حضرت به خیال تهران بود که ساعت 10شب اول شبش است! آخرش همه به املت رضایت دادند. قرار شد برای یک نفر هم ژامبون بگیریم! نان سنگک خریده بودم آورده بودم. من و حسن و مقداد راه افتادیم توی شهر. ساعت 10:30 شب بود و زنجان در خاب بود. همه‌ی مغازه‌ها بسته بودند. کلی راه رفتیم تا به یک مغازه‌ی باز رسیدیم. تخم‌مرغ‌ها را خریدیم و برگشتیم. انتقاد(!) اول این بود که چرا نوشیدنی آب‌انگور ساندیس خریده‌اید؟ خوب نیست این. چیزی نگفتیم.  انتقاد(!) دوم این بود که مسافرخانه‌ی آن دست خیابان که شبی 60هزار تومان می‌خاست بگیر تخت بهتری داشت! چه باید می‌گفتیم؟! رها کردیم. با حسن رفتیم پایین. آقای صاحب مسافرخانه یک اجاق گاز داشت که رویش چای دم می‌کرد. ازش خاستیم چند دقیقه از اجاقش استفاده کنیم. کارها را سپردم به حسن و خودم در نقش دستیار ظاهر شدم. رُب و روغن را مقداد آورده بود. ماهی‌تابه هم را هم میثم آورده بود. (تقسیم کار از خودم بود!) حسن هم مسئولیت آشپزی را به عهده گرفت. منتظر بودیم روغن گرم شود و تخم‌مرغ‌ها را توی ماهی‌تابه بشکنیم. آقای مسافرخانه‌دار مرد طاس 50-55ساله‌ای بود که لهجه‌ی غلیظ ترکی داشت. به شیشه‌ی روغن‌مان که نگاه کرد یاد یک خاطره افتاد. با همان لهجه‌اش گفت: زنم که مُرد، اولین بار توی عمرم مجبور شدم املت درست کنم. گوجه‌ها رو خرد کردم ریختم توی ماهی‌تابه و بعد هم تخم‌مرغ‌ها رو ریختم. اصلن نمی‌دونستم که املت روغن هم می‌خاد.... بدون روغن املت درست کردم بار اول. بهش لبخند زدیم. چیزی که تعریف کرده بود به هر چه هتل و مسافرخانه‌ی گران‌‌قیمت می‌ارزید... املت را که درست کردیم توی اتاق یک قوم گرسنه منتظرمان بودند. سفره را پهن کردیم. املت وسوسه‌کننده‌ای شده بود. زردی و قرمزی املت روح آدم را جلا می‌داد و دل را به قر و قمیش وامی‌داشت. حسن زن زندگی بود. همه‌مان اعتراف کردیم که حسن زن زندگی است. مثیم املت‌ها را تقسیم کرد و همه دو لپی مشغول خوردن املت شدیم. یکی از لذیذترین شام‌های عمرم بود...

ترکمن صحرا-6

بعد از یک روز پرکار شب به گنبد کاووس برگشته بودیم. دنبال جایی برای شب ماندن می‌گشتیم. 3تا گزینه بیشتر نداشتیم: شهرک فرهنگیان، هتل قابوس یا مسافرخانه‌ی خیام. هر چه‌قدر از رهگذران و راننده‌های تاکسی شهر پرسیدیم که آیا می‌توانیم جایی خانه یا سوئیت گیر بیاوریم جواب‌شان نه بود. به شهرک فرهنگیان زنگ زده بودیم. (شماره تلفن: [phone]). جواب نداده بودند. بعد هتل قابوس(شماره تلفن: [phone]). گفت که شبی 55هزار تومان می‌گیرد. اگر قرار بود شبی 55هزار تومان هزینه‌ی اقامت بدهیم که با پراید هاچ‌بک نمی‌آمدیم مسافرت... و در نهایت مهمان مسافرخانه‌ی خیام شدیم. یک اتاق 2تخته، شبی 12500تومان. آقای مسافرخانه‌دار کلید اتاق و کلید دستشویی را به‌مان داد. مسافرخانه بالای یک پاساژ بود. طبقه‌ی اول مغازه‌های پاساژ بود که آن موقع شب بسته بود و طبقه‌ی دوم هم اتاق‌های مسافرخانه بودند. برای این‌که دستشویی عمومی نباشد در دستشویی را مثل در اتاق خانه کلیددار کرده بودند. بدون کلید دستشویی نمی‌شد رفت... جلوی دستشویی و داخلش هم یک پیام بهداشتی هی تکرار شده بود: لطفا بعد از طهارت یک آفتابه آب بریزید. مثل همه‌ی مسافرخانه‌هایی که توی عمرم رفته بودم تار مویی بلند از زنی موطلایی روی بالش یکی از تخت‌ها خودنمایی می‌کرد. ولی آدم خسته فقط یک بالش می‌خاهد تا بخاهد. اتاق خالی بود و اولش کمی سرد بود. خاستیم بخاری گازی را روشن کنیم. نتوانستیم. لوله‌ی گازش شیر نداشت. آقای مسافرخانه‌دار عوض شده بود و کس دیگری جایش آمده بود. صدایش زدیم تا بخاری را روشن کند. آمد و شیر آورد و بخاری را با فندکش روشن کرد و رفت. بعد از چند دقیقه که من رفتم سراغ ماشین تا آب خوردن بیاورم محمد به لوله‌ی بخاری نگاه کرد. بله... اقدامات ایمنی برای کشتار ما در شبی خنک از شب‌های فروردین ماه گنبد کاووس صورت گرفته بود...آن پایین توی خیابان کمی جلوتر از چهارراه میهن میدان انقلاب بود. تنها نقطه‌ای از شهر که بوی عزای فاطمیه می‌داد همان جا بود. هیچ جایی دیگر از شهر نه سیاه بود و نه سیاه‌پوش. برادران چند آمپلی فایر را در میدان انقلاب شهر نصب کرده بودند و نوحه پخش می‌کردند. فقط همین. بقیه‌ی شهر در خاموشی بود. ساعت نه و نیم شب صدای اذان عشا از مسجدهای تک‌مناره‌ی  شهر بلند شد... دم‌دمای صبح هم صدای اذان همین مسجدهای تک‌مناره‌ی شهر بود که بیدارمان کرد. همان اذانی که تویش حی علی خیر العمل نمی‌گویند و عوضش می‌گویند الصلات خیرٌ من النوم.و من تا صبح فقط خاب جاده‌هایی را که آن روز رفته بودم می‌دیدم.خاب جاده‌ی گنبد به آق‌آباد و حاجی‌قوشان و کلاله و بعد خالد نبی را می‌دیدم.خاب دریاچه‌ی سد گلستان را می‌دیدم که 12کیلومتر بعد از گنبد یکهو کنار جاده دیده بودیمش و از بزرگی‌ و زیبایی‌اش در عجب مانده بودیم.خاب آن سگی را می‌دیدم که وقتی کنار جاده ایستادیم تا به دیدن دریاچه‌ی سد گلستان برویم، از پشت ساقه‌های گندم سرش را بیرون آورد. همان سگ سفیدی که از پشت ساقه‌های سبز گندمزار با ما دالی بازی می‌‌کرد.خاب موتورسوارهای توی جاده‌های خلوت را می‌دیدم که با شال سر و صورت‌شان را پوشانده بودند و با سرعت باد از کنارم رد می‌شدند.خاب جاده‌ی پرپیچ و خم خالد نبی را می‌دیدم. خاب محمد و خودم را می‌دیدم که وسط جاده‌ی خلوت در میان سبزی بی‌پایان تپه‌ماهورها برای خودمان راه می‌رفتیم و عکس می‌انداختیم.خاب پیچ‌های جاده را می‌دیدم.خاب گندمزارهای سبز در دشت‌ها را می‌دیدم.خاب غروب خورشید در آن سوی هزارتپه را می‌دیدم...آن قدر خاب دیدم تا با صدای اذان مسجدهای تک مناره‌ی شهر گنبد بیدار شدم...